Aan de Raad

Voor u ligt de begroting 2018 en de meerjarenbegroting 2019-2021. Deze begroting is het vervolg op de kadernota 2018 die eerder dit jaar door uw raad is vastgesteld. De begroting die voorligt past binnen het kader financieel beleid zoals dat in het collegeprogramma “Behoedzaam Vooruit” 2014-2018 is vastgesteld.

Het is in deze collegeperiode de laatste begroting die wordt voorgelegd. Met het naderen van een nieuwe periode is het goed om kort terug te kijken op de periode die achter ons ligt.

Bij de start van de collegeperiode lag er een forse opgave om ruim 12 miljoen euro structureel te bezuinigen. Deze bezuinigingen zijn aangevlogen via drie lijnen, te weten keuzes maken in de ambities, verhogen van inkomsten door belastingen meer kostendekkend te maken en te bezuinigen op de ambtelijke organisatie. Met deze bezuinigingen is beoogd om de gemeente enerzijds financiële stabiliteit te brengen en anderzijds ook te kunnen blijven investeren in datgene wat nodig is. In het collegeprogramma zijn deze investeringen nader uitgewerkt.

Na vier jaar kunnen we constateren dat de ambities die in het collegeprogramma zijn opgenomen ook zijn gerealiseerd. Datzelfde geldt voor de bezuinigingen die vrijwel geheel zijn gerealiseerd. Dit geeft weer wat ruimte in de begroting. De algemene reserve is in de afgelopen jaren gegroeid en zit ruim boven het niveau dat als weerstandsvermogen nodig is om de risico’s op te kunnen vangen. Hierdoor is er, volgens goed Hardenbergs gebruik, ruimte gecreëerd die desgewenst ingezet kan worden om ambities te realiseren in de nieuwe collegeperiode die voor ons ligt.

Ambitie

Het economisch tij trekt aan. Dit merken we onder andere in de verkoop van onze bedrijfskavels en in de roep van ondernemers om goed gekwalificeerd personeel. Hardenberg is in de crisis economisch gezien redelijk stabiel gebleven. Nu het economisch beter gaat zien we ook dat Hardenberg daar van mee profiteert. De historie van Hardenberg leert ons echter, dat het economische sterk blijven in ons gebied geen vanzelfsprekendheid is en dat dit ook nooit vanzelf gaat. Het is daarom van belang om te blijven investeren om een stevige economische structuur. Voor onze samenleving vinden wij het belangrijk dat er voldoende werkgelegenheid is, om onze gemeente vitaal te houden en dat mensen mee kunnen doen. Het past bij een gemeente als Hardenberg dat zij vanuit haar streekfunctie daarbij over grenzen heen kijkt. De inzet blijft er dan ook op gericht om de verbindende schakel te zijn tussen Drenthe, Twente, Zwolle en Duitsland. Hiervoor wordt structureel € 200.000,- toegevoegd aan de begroting.

Wat daar voor ons bij hoort is de investering die we willen doen om de winkelcentra in onze gemeente vitaal, compact en toekomstbestendig te houden. We gaan dit doen in samenwerking met verschillende partners die daar ook een bijdrage in leveren. Uw raad heeft eerder aangegeven hier  voor de komende vier jaren een
€ 500.000 per jaar uit te trekken.
Wij zien dat deze opgave van ons een inzet vraagt, die langer gaat duren dan de komende raadsperiode. Wij stellen daarom voor een structureel bedrag van € 250.000 op te nemen in de begroting en dit bedrag de komende vier jaren aan te vullen met € 250.000 incidenteel ofwel in totaal € 1 miljoen incidenteel.

Een andere pijler die hiermee verband houdt is de ontwikkeling van agro en food als economische drager voor de agrarische bedrijven in ons buitengebied. In de afgelopen collegeperiode is veel ingezet op projecten die bijdragen om het platteland vitaal te houden. We hebben bijgedragen door middel van cofinanciering waarvoor incidentele middelen aanwezig waren. We zien dat, om de ontwikkeling op het gebied van agro en food kracht bij te zetten, inzet nodig blijft. Onze ambitie is om koploper te zijn op het gebied van agro en food, de concurrentiepositie van de sector te versterken en de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren. Dit om de lokale en regionale economie te versterken en de leefbaarheid te vergroten. De rol van de gemeente is daarbij regisseur en aanjager. Geïnvesteerd wordt in het opzetten en uitvoeren van een programma samen met relevante partijen en in het blijvend cofinancieren van projecten. Aansluiting wordt hierbij gezocht bij bijvoorbeeld het provinciale investeringsprogramma agro en food. Om die reden hebben we nu met ingang van 2019 structureel € 100.000 opgenomen in de begroting en voor de komende drie jaar een totaalbedrag van € 75.000,-.

De transformatie in het sociale domein is op dit moment in volle gang en blijft ook de komende jaren onze volle aandacht vragen. Uitgangspunt is en blijft dat zorg, onderwijs en onderlinge hulp centraal staan in het versterken en benutten van kwaliteiten van onze inwoners en de samenleving van Hardenberg. We zien, mede door de stevige bezuinigingen die door het rijk zijn opgelegd, dat het de komende jaren een stevige uitdaging blijft  het uitgangspunt, om de opgave in het sociaal domein budgettair neutraal uit te voeren, vast te houden.

We zien dat het aantal banen toeneemt. Toch lukt het nog niet om de uitstroom groter te laten zijn dan de instroom. Deze ontwikkeling zit hem vooral in een toename van het aantal eenoudergezinnen, het aantal statushouders in onze gemeente en "nieuwvestigers" met een zorgvraag. In de Jeugdzorg zien we dat het beteugelen van de zorgvraag een stevige uitdaging blijft. Het vraagt voor de komende jaren om stevig in te blijven zetten op de transformatie die wordt vormgegeven in experimenten, nieuwe participatievormen en in diverse projecten zoals de inzet van de Samen Doen Teams, andere wijze van inkopen van zorg en Sociaal Ondernemen.

Hardenberg is ambitieus op het gebied van duurzaamheid en wil hier voorloper blijven. De ambitie is om in 2030 minimaal 30% van het energieverbruik in de gemeente Hardenberg op een duurzame wijze op te wekken. Er is een duurzaamheidsfonds ingesteld waarvoor € 500.000,- beschikbaar is gesteld. De verdere uitwerking en implementatie van duurzame energieprojecten zal een doorloop hebben in 2018 en verder.

Lastenverlichting

In de afgelopen jaren is gekozen voor lastenverzwaring. Nu er weer meer ruimte is om te investeren is er ook ruimte voor lastenverlichting. Uw raad heeft hier meerdere keren aandacht voor gevraagd omdat u vindt dat als het goed gaat met de gemeente, inwoners dit ook mogen merken door de gemeentelijke lasten te verlichten. Deze lijn heeft u ook in een aantal moties vastgelegd.
Wij willen deze moties uitvoeren en ondersteunen deze lijn van harte. Daarom stellen wij in deze begroting een fors pakket aan lastenverlichting voor van in totaal € 1.100.000,- dat verdeeld wordt over een aantal gemeentelijke belastingen (rioolheffing, afvalstoffenheffing, ozb en hondenbelasting).

Dienstverlening en organisatie

We leven in een veranderende samenleving, waarin we een beweging maken van hiërarchie, systeem en orde naar complexiteit, diversiteit en onderlinge afhankelijkheid. Kennis en informatie is meer toegankelijk voor iedereen en vraagstukken beperken zich niet meer tot een domein of tot de grenzen van de gemeente. Ook verandert de verhouding in de samenleving. De grens tussen organisaties, gemeenten en samenleving wordt meer fluïde.

Wij zien en ervaren dat er vanuit de samenleving initiatieven ontstaan die vragen om een andere rol van de gemeente. Denk bijvoorbeeld aan het initiatief van de Bruggebouwers uit Balkbrug. De komst van wetgeving, zoals de Omgevingswet, versterkt dit. In het voorjaar hebben in het kader van de Omgevingsvisie ‘Bouw aan je eigen buurt’ bijeenkomsten plaatsgevonden. Een mooi voorbeeld waar we als gemeente aan het experimenteren zijn met onze nieuwe rol en ook onze inwoners uitnodigen om te komen met eigen initiatieven. Het vraagt ook om een andere manier van werken in onze organisatie.

Het vraagt om anders te kijken naar de manier waarop we als gemeentelijke organisatie werken en onze interactie met de inwoners, bedrijven en andere organisaties binnen en buiten onze gemeente. Deels zal onze houding en werkwijze nog steeds dienstverlenend zijn. En voor die inwoners die niet zelf kunnen, of waar de directe omgeving niet kan helpen of ondersteunen, hebben wij nog een “zorgen voor”- taak. Maar steeds vaker zullen we samenwerken met anderen om maatschappelijke opgaven samen vorm te geven. Binnen de Bestuursdienst vraagt dat om een omslag naar programmatisch werken waarbij de opgave centraal wordt gesteld.

Natuurlijk geldt dit niet voor al het werk binnen de organisatie. Ondersteunende taken, processen binnen de bedrijfsvoering en administraties moeten vooral betrouwbaar zijn en ondersteunend aan het primaire proces.

Deze taken zijn hard nodig en niet weg te denken als je van betekenis wil zijn in een continu veranderende samenleving. Dat vraagt voortdurend om je te kunnen aanpassen aan de ontwikkelingen die “buiten” spelen en een basis die goed op orde is en het primaire proces ondersteunt.

Verdergaande digitalisering vraagt ook aandacht. We willen voldoen aan wettelijke taken en inspelen op nieuwe mogelijkheden die er op dit vlak zijn, zonder het contact met onze inwoner te verliezen. Denk hierbij aan informatisering en het meervoudig gebruik van beschikbare (open) data. Dit vraagt om een investering om het veilig delen en beheren van informatie te borgen.

Zoals we in de kadernota al hebben aangegeven vinden we het belangrijk om te blijven investeren in een goede dienstverlening aan onze inwoners. In de afgelopen jaren is er fors op de organisatie bezuinigd. Het uitgangspunt daarbij is geweest dat er een bedrijfsmatige organisatie moet worden gebouwd die toekomstbestendig is en de opgaven die op de gemeente afkomen aankan.

Vijf jaar na de start van de bestuursdienst constateren we dat het in de organisatie begint te knellen en dat de bezuinigingen op onderdelen te fors zijn geweest. De opgave waarvoor de gemeente staat vraagt anders kijken naar de inrichting van de ambtelijke organisatie en de wijze waarop we processen hebben ingericht. Het vraagt ook om voldoende, en op onderdelen om andere, capaciteit om op strategisch niveau mee te kunnen doen en invulling te geven aan onze veranderende rol. We zien dat mede door de bezuinigingen juist op deze plekken gesneden is om voorrang te geven aan de primaire dienstverlenende processen. Dit heeft opgeleverd dat onze inwoners in zijn algemeenheid tevreden zijn over de dienstverlening.

Willen we echter klaar zijn voor de opgave die voor ons ligt, dan zien we dat er moet worden geïnvesteerd in meer strategisch denkvermogen om te kunnen ontwikkelen en innoveren en vandaar uit de slag naar opgavegericht werken te kunnen maken. Gelet op de hierboven geschetste (maatschappelijke) ontwikkelingen, de fase waarin de bestuursdienst zich op dit moment bevindt en om in de komende bestuursperiode klaar te zijn voor de maatschappelijke opgaven/vraagstukken die op ons afkomen, achten wij het noodzakelijk om in onze organisatie te investeren. In de bedrijfsvoeringsparagraaf in deze begroting wordt dit nader toegelicht.

Wij zien uit naar de bespreking van deze begroting door en met uw raad.

Inzet van middelen
In onderstaande grafiek vindt u  een overzicht van de inzet van de middelen over de verschillende programma's.

Provinciaal toezicht
De gemeente streeft naar een duurzaam financieel evenwicht. Structurele lasten moeten gedekt worden door structurele baten en het weerstandsvermogen moet voldoende zijn.
Dit zijn ook de belangrijkste voorwaarden, die de provinciaal toezichthouder stelt om in aanmerking te komen voor repressief toezicht. Daarnaast is de tijdige vaststelling van de jaarstukken en van de begroting voorwaarde. Tenslotte wordt in de (jaarlijkse) toezichtbrief nog een aantal aanvullende criteria genoemd.
Naar onze mening voldoet de gemeente aan deze voorwaarden. Daar waar nodig vindt voorafgaand aan de vaststelling van de begroting ambtelijk overleg plaats, om een eventuele verduidelijking van de provinciale kaders te verkrijgen c.q. onduidelijkheden zoveel mogelijk uit de weg te ruimen.

Leeswijzer
Na deze inleiding en het vaststellingsbesluit, komt in deze begroting de financiële positie van de gemeente aan de orde. Daarbij gaan wij in op de geactualiseerde begrotingsuitkomsten 2018-2021.
Ook wordt hier ingegaan op de ontwikkeling van de algemene reserve.

Aansluitend op dit financiële hoofdstuk is het zogenaamde programmaplan opgenomen. Het programmaplan is ingedeeld naar de in de meerjarenraming opgenomen indeling naar programma’s. Per programma is aangegeven wat de ambities binnen het programma zijn en vervolgens wordt ingegaan op een aantal speerpunten van beleid binnen het programma.
Bij deze informatie hebben 3-W-vragen centraal gestaan:

•  Wat willen we bereiken (onze ambities)
•  Wat gaan we daarvoor doen (de activiteiten)
•  Wat gaat het kosten (de begroting)

Aansluitend aan het programmaplan wordt nog een korte toelichting gegeven op de zogenaamde algemene dekkingsmiddelen, de post onvoorzien en de toevoegingen en onttrekkingen aan reserves.

Verder is een aantal verplichte paragrafen in deze begroting opgenomen. In deze paragrafen wordt ingegaan op zaken als het grondbeleid, het onderhoud van kapitaalgoederen en de risico's.

De 1e begrotingswijziging 2018
Bij de samenstelling van deze begroting is uitgegaan van de kennis en inzichten die er begin september 2017 zijn. Via de zogenaamde 1e begrotingswijziging 2018 zal nog een verdere actualisatie plaatsvinden. Onder andere wordt hierin het effect van de zogenaamde septembercirculaire verwerkt.

Tenslotte merken wij op dat in deze begroting wordt gewerkt met bedragen die veelal zijn afgerond op een veelvoud van duizend euro. Hierdoor kunnen afrondingsverschillen ontstaan. Wij vragen uw begrip hiervoor.

Burgemeester en wethouders van Hardenberg