Onderhoud kapitaalgoederen

Inleiding
Kapitaalgoederen zijn investeringen die de gemeente doet, die daarna regelmatig onderhoud nodig hebben, zoals wegen, gebouwen, riolering, openbare verlichting en groen. Deze goederen worden vaak  intensief gebruikt en het is belangrijk om ze goed te beheren, zodat ze aan de gestelde eisen kunnen blijven voldoen. Op deze manier dragen we bij aan de bereikbaarheid en leefbaarheid van onze gemeente. Het is juist vaak de kwaliteit van de openbare ruimte die door de inwoners intensief wordt beleefd.

Deze paragraaf geeft inzicht in hoe de gemeente  omgaat met haar kapitaalgoederen. We willen laten zien dat het noodzakelijk onderhoud is geborgd.  Dit is grotendeels vastgelegd in allerlei meerjarenplannen, nota’s, visies en regelingen. In deze beheerplannen zijn ook de financiële middelen en het gewenste kwaliteitsniveau opgenomen.  
Hieronder wordt per kapitaalgoed kort aangegeven welk plan of beleid er momenteel geldt en wat het  vastgestelde kwaliteitsniveau is. Het actuele beleidskader en de  financiële vertaling van de gevolgen van het vastgestelde kwaliteitsniveau worden samengevat in de tabel aan het eind van deze paragraaf.

Het gaat om de volgende categorieën kapitaalgoederen:

1. Wegen, bermen en sloten
2. Kunstwerken
3. Openbare verlichting
4. Riolering en water
5. Openbaar groen
6. Begraafplaatsen
7. Gemeentelijke gebouwen

Wegen, bermen en sloten
Elke drie jaar wordt het beheerplan wegen geactualiseerd voor het wegennetwerk in onze gemeente. Het huidige kader staat beschreven in de nota meerjaren onderhoudsprogramma wegen 2017-2019. Op basis van  een landelijk toegepaste methodiek van de CROW wordt het gemeentelijke wegennet van Hardenberg geïnspecteerd, beheerd en onderhouden. Om een beeld te krijgen van de omvang: het beheergebied bestaat uit ruim 950 km aan verharde wegen en 185 km aan fietspaden. De raad heeft geen specifieke kwaliteitsnormen vastgesteld, maar wel 10 bestuurlijke uitgangspunten om tot verantwoorde afwegingen en prioritering te komen.

Als uitgangspunt voor de kwaliteit wordt de CROW norm genomen, die naar de Hardenbergs situatie wordt vertaald (“de Hardenbergse norm”).  We streven naar een goede balans tussen de vraag naar onderhoud aan gemeentelijke wegen, esthetische waarden en de beschikbare (financiële) middelen. De exploitatielasten die in de begroting zijn opgenomen zijn voldoende voor sober en doelmatig onderhoud.

Naast het uitvoeren van een kwaliteitsinspectie wordt drie keer per jaar een wegenschouw gehouden. De gemeente Hardenberg beschikt over een gecertificeerd geautomatiseerd wegbeheersysteem. Dit systeem geeft de basissignalen af voor de onderhoudsmaatregelen die genomen moeten worden. Daarnaast worden signalen uit het “veld” en meldingen van gebruikers meegenomen in de afweging. Het onderhoud wordt zoveel mogelijk gecombineerd met andere werkzaamheden, zoals riolerings - en herinrichtingsprojecten.

Het beheer en onderhoud van wegen begint met het bewust ontwerpen van de infrastructuur en de keuze voor duurzame materialen van hoge kwaliteit. Dat heeft op de lange termijn positieve effecten op het beheer en onderhoud. De afstemming tussen ontwerp en uitvoering is onderdeel van ons dagelijkse werk.

Kunstwerken
De gemeente Hardenberg heeft 152 civiele kunstwerken in beheer.  Dit zijn onder andere  bruggen, viaducten en tunnels.  Alle kunstwerken zijn aan een kwaliteitsinspectie onderworpen en zijn opgenomen in een beheersysteem. Op basis hiervan is het onderhoudsprogramma vastgesteld.

In 2017 heeft het college van B&W besloten om een beleidsplan civieltechnische kunstwerken op te stellen. Het beleidsplan geeft een integrale visie met inzicht in de maatregelen en bijbehorende kosten die nodig zijn kunstwerken in stand te houden en, wanneer nodig, te vervangen. We werken daarin 3 onderhoudsscenario’s uit, waarbij het scenario “heel en veilig”  het beste bij de Hardenbergse visie  op het beheer en onderhoud past. De uitstraling en het comfort zijn gebaseerd op onderhoudsniveau B (basis CROW).  De ramingen in de begroting 2018 en 2019 zijn in verband hiermee al incidenteel opgehoogd.  De financiële basis is opgenomen in de begroting 2018en is gebaseerd op het scenario "veilig".

Openbare Verlichting
De laatste jaren zijn de inzichten en technieken rondom openbare verlichting in een stroomversnelling terechtgekomen. Het gaat dan om het veiligheidsdenken (verkeer en sociale veiligheid), duurzaamheidsdenken (liever minder licht maar wel slim licht) en het verbruik (technische innovaties met o.a. LED verlichting). Bij deze inzichten past een nieuwe visie.
De visie, die het college aan de raad heeft aangeboden, geeft inzicht in hoe we de komende jaren met nieuwe ontwikkelingen om willen gaan. We willen de openbare verlichting o.a. verduurzamen door de focus te leggen op het vervangen van de minder energie efficiënte verlichting door LED. De onderhoudsmaatregelen, welke voor de komende jaren aan de openbare verlichting worden geprogrammeerd, houden al wel rekening met deze ontwikkelingen.
De financiële doorvertaling van de visie is opgenomen in de begroting 2018.

Riolering en Water
In 2017 is het Gemeentelijk RioleringsPlan (GRP) 2018-2022 voor de gemeente Hardenberg opgesteld en vastgesteld.  Dit GRP heeft een doorlooptijd van 5 jaar. Het inhoudelijke proces is samen met de partners uit de waterketen Noordelijke Vechtstromen opgepakt (Gemeenten Borger-Odoorn, Emmen, Coevorden, Hardenberg, Ommen en waterschap Vechtstromen).  

In dit GRP, waarin ook onze zorgplichten voor hemelwater en grondwater zijn meegenomen, staat hoe ons rioolstelsel (vrijvervalriool o.a. gemengd en gescheiden rioolstelsel, regenwaterriolering, drukriolering en pompen en gemalen) worden beheerd en onderhouden en welke rioleringen worden vervangen gedurende de GRP-periode 2018-2022. Daarnaast zijn er duurzaamheidsambities uitgewerkt en willen wij ons riolerings- en watersysteem klimaatrobuust maken. Eind 2017 zullen we ons gehele vrijvervalstelsel geïnspecteerd hebben. Op basis van deze informatie gaan we ons riool functiegericht beheren. Dit houdt in dat we ons riool op basis van kwaliteit zo lang mogelijk in stand houden, tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten (sober en doelmatig). Functiegericht rioolbeheer is één van de speerpunten van de samenwerking in de waterketen. Alle waterketenpartners hebben afgesproken hun riool in de toekomst functiegericht te gaan beheren.
Ons rioolstelsel bestaat o.a. uit circa 186 km gemengd stelsel, 137  km gescheiden stelsel en 520 km drukriolering. Daarnaast zijn er kolkaansluitingen (21.175), grote gemalen (85 van de gemeente en 15 van het waterschap) en pompen en gemalen in het buitengebied (ca. 2.100).

De uitgaven voor de rioleringszorg zijn niet elk jaar exact gelijk, deze kunnen fluctueren. Het is onwenselijk om het rioolrecht mee te laten fluctueren. Daarom schrijft het BBV voor dat gemeenten een reserve en een voorziening moeten hebben, deze zorgen er voor dat grote schommelingen in het tarief niet nodig zijn.
De fluctuaties in de investeringen voor groot onderhoud worden opgevangen binnen de voorziening. Het exploitatieresultaat wordt verrekend op de reserve.

In het GRP 2018-2022 is het tarief voor de komende vijf jaar vastgesteld op € 251,-.

Openbaar groen
Bij het onderhouden van het openbaar groen maken we onderscheid in verzorgend en technisch onderhoud . Om het groen een verzorgd uiterlijk te geven worden onderhoudsmaatregelen als onkruidbeheersing, gras maaien en het knippen van hagen en randen uitgevoerd. Om over een langere periode een goede technische staat en levensduur van het groen te waarborgen worden bomen gesnoeid en beplantingsvakken uitgedund en verjongd.

Het algehele onderhoudsniveau komt overeen met niveau B (basis) volgens de systematiek van de Kwaliteitscatalogus openbare ruimte van de CROW. Dit niveau wordt nagestreefd door een pakket aan onderhoudswerkzaamheden welke met behulp van een groenbeheersysteem worden geprogrammeerd en/of vertaald in werkopdrachten voor de buitendienst of externe partijen.

In het groenbeheer wordt gestreefd naar een optimale duurzaamheid. Het beheer vindt in principe plaats zonder gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen, uitzonderlijke situaties daargelaten, bijvoorbeeld bij de bestrijding van invasieve exoten. In bepaalde zones wordt extra aandacht besteed aan mogelijkheden om de biodiversiteit te bevorderen.
In juli 2017 is in de gemeenteraad een motie over bermbeheer aangenomen  "Berm zoekt Boer".  Er wordt een proef gestart waarbij agrariërs betrokken gaan worden bij het onderhoud van de gemeentelijke bermen in ons buitengebied.  
De budgetten zijn toereikend om te kunnen voldoen aan het onderhoudsniveau. Hoewel het dagelijks onderhoud goed op orde is, is de belevingswaarde vanwege bezuinigingen de laatste jaren behoorlijk versoberd.

Begraafplaatsen
De Gemeente Hardenberg beheert zeven begraafplaatsen. Onder het beheer valt de dienstverlening binnen de kaders van de Wet op de Lijkbezorging en de Beheerverordening gemeentelijke begraafplaatsen. Het gaat dan om de uitgifte van graven en het uitvoeren van begravingen. Daarnaast valt de uitvoering van onderhoudswerkzaamheden met als doel de begraafplaatsen een goed verzorgd beeld te geven onder het beheer. In de afgelopen jaren is een aantal bezuinigingen doorgevoerd op de kosten van het begraafplaatsbeheer. In de afweging voor onderhoudsmaatregelen geldt dat de technische staat (lange termijn) prioriteit heeft.

De kostendekkendheid van de tarieven van  de gemeente Hardenberg zit op 91%.  Dit vindt zijn oorzaak in het feit dat het grootste deel van het areaal wordt bezet door graven met langlopende (‘eeuwigdurende’) grafrechten, waarvoor de kosten in het verleden zijn afgekocht. Dit deel kan niet meer rendabel worden geëxploiteerd, maar de gemeente heeft wel een verplichting tot onderhoud.

Om het areaal begraafplaatsen zo rendabel mogelijk te kunnen exploiteren is een uitgangspunt van het beleid, dat er een cyclus ontstaat van hergebruik van de aanwezige grafruimten, zodat een areaaluitbreiding in principe niet nodig zal zijn.  Door ruiming van graven, waarvan het grafrecht is vervallen, komen deze beschikbaar voor hergebruik.

Gemeentelijke gebouwen
De gemeente Hardenberg is eigenaar van diverse gebouwen en bouwwerken en is verantwoordelijk voor het onderhoud en het beheer daarvan. Het huidige gebouwenbestand bestaat uit  52 bedrijfsgebouwen (o.a. brandweerkazernes, parkeergarages, baarhuisjes, gemeentehuis en –werf), 40 maatschappelijke gebouwen, waaronder bijvoorbeeld sporthallen en wijkgebouwen, 39 monumenten en , 18 woningen, 11 overige objecten, waaronder  9 buitensportvoorzieningen.

Bij het beheer en onderhoud van deze 169 gebouwen  is onderscheid gemaakt in gebouwen die behoren tot de vaste voorraad en gebouwen die behoren tot de flexibele voorraad. In de vastgestelde Nota Vastgoedmanagement 2014-2018 zijn kwaliteitsniveaus van het onderhoud per gebouw(soort) bepaald. De onderhoudswerkzaamheden aan de gebouwen die behoren tot onze vaste voorraad zullen de komende jaren worden verlaagd tot een acceptabel minimum. Daarnaast is vastgelegd dat voor gebouwen die tot de flexibele voorraad behoren geen groot onderhoud begroot wordt. Dit zal tot een absoluut minimum worden verlaagd (alleen onderhoud op het gebied van veiligheid & gezondheid).

Bij het beheer en onderhoud van onze gebouwen is verduurzaming van het vastgoed een belangrijk doel. Door sturing op de verlaging van de energiebehoefte en door het lokaal opwekken van energie (bijvoorbeeld door PV-panelen, zonneboilers of Warmte-terugwin installaties) zijn de kosten voor energie te verlagen. Ook worden gebruikers van vastgoed gestimuleerd om mee te denken en te helpen om de vraag naar energie door bewust gebruik structureel te verlagen. De gebruikers delen gedeeltelijk mee in de door hun behaalde besparingsresultaten. Door de aanwezigheid van slimme meters en een energiemonitoringssysteem zijn de ontwikkelingen en resultaten goed te volgen en te analyseren.

Met de Voorziening Onderhoud Gebouwen is het groot onderhoud meerjarig geborgd. Deze  voorziening is voldoende tot en met 2027. Additief onderhoud, renovaties en vervangingen zijn geen onderdeel van deze voorziening, deze worden opgenomen in de begrotingen. Vanaf 2019 staan een aantal revitalisatieprojecten gepland waarbij ruimte in de begroting is opgenomen

Tabel: beleidskader en financiën